ص:2

ص:3

ص:4

6. ضرورت تشکیلات15

7. قرآن و کتاب های آسمانی15

فصل چهارم: ویژگی های اخلاقی16

علاقه و ارادت به اهل بیت16

گذشت و بخشش17

یاور محرومان17

نظم و ساده زیستی18

خیرخواهی18

علاقه به همشهریان19

فصل پنجم: مبارزات سیاسی20

اوضاع اجتماعی ایران پس از سال 132020

نقش شهید در قیام پانزده خرداد 134222

ماجرای مسجد نواب23

سخنرانی در مسجد سید اصفهان26

اعتراض به دستگیری طلاب قم26

شهادت حاج آقا مصطفی خمینی27

فعالیت های شهید در سال 135728

ص:5

فعالیت های شهید پس از پیروزی انقلاب اسلامی29

الف) مبارزه با منافقان30

ب) مبارزه با لیبرال ها31

ج) مبارزه با انجمن حجتیه31

مسئولیت های پس از انقلاب32

فصل ششم: فعالیت های فرهنگی و اجتماعی34

نگارش کتاب و مقاله34

ایراد سخنرانی های پر شور و حماسی34

تشکیل کانون بحث و انتقاد دینی35

حضور در جبهه های جنگ37

فصل هفتم: اندیشه های شهید38

ضرورت حضور روحانیت در جامعه38

نقش زن در جامعه39

ضعف ایمان؛ مشکل اصلی بشر40

ضرورت ولایت فقیه41

بیداری جوانان41

آینده انقلاب43

ص:6

امر به معروف و نهی از منکر43

فصل هشتم: شهادت؛ معراج عاشقان45

فصل نهم: شهید هاشمی نژاد از نگاه شخصیت های انقلاب48

بخش دوم52

برگزیده ادب فارسی52

متن های ادبی53

اشعار55

در حریم ولایت55

یاد یار56

در رثای شهید57

آیت حق58

بخش سوم60

همراه با برنامه سازان60

پیشنهادهای کلی61

الف) توجه ویژه به نسل جوان61

ب) زهد و ساده زیستی62

ج) ارتباط صمیمی با توده های مردم62

پیشنهادهای برنامه ای62

پرسش های مسابقه ای63

ص:7

پرسش های مردمی64

پرسش های کارشناسی64

کتاب نامه66

ص:8

ص:9

ص:10

روحانیت بیداردل در میان جوانان بیم داشت، گسترش چنین رابطه صمیمانه و آگاهی بخشی را برنمی تابید و با هر ترفندی می کوشید این پیوند را از هم بگسلد.

در این راه، منافقان کوردل که هم چون اربابانشان، تاب دیدن خورشید را نداشتند، با هدف قرار دادن این تندیس دیانت، چهره کریه خویش را به نمایش گذاردند.

در این میان، پژوهش گر ارجمند سرکار خانم مریم السادات باقری شبستری، مجموعه حاضر را با هدف تبیین زوایای گوناگون زندگانی این شهید و بازگویی مبارزه های وی در راه شکوفایی اسلام ناب، به نگارش درآورده است. با سپاس از ایشان، امید است در نگاه برنامه سازان و برنامه ریزان ارجمند، پذیرفته آید.

انّه ولیّ التوفیق

اداره کل پژوهش

مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما

ص:11

ص:12

روح بلندپرواز شهید هاشمی نژاد، روح تلاش و دانش را در انسان ها می دمد، جنبه های گوناگون وجود شگفت انگیز «انسان» را می نمایاند و قلّه های تکامل را فرا راه انسان قرار می دهد.

در این نوشتار، نخست با شناسنامه شهید آشنا می شویم. سپس تحصیلات و مدارج علمی او را بررسی می کنیم. در ادامه، با نگاشته ها، ویژگی های اخلاقی و مبارزات فرهنگی، سیاسی و اجتماعی او آشنا می شویم. در پایان نیز با برنامه سازان ارجمند همراه خواهیم شد. اعتراف می کنیم که این کار ما در برابر عظمت روحی و شخصیتی آن شهید بزرگوار بسیار ناچیز است، ولی با این همه، گامی است برای پاسداشت چهره های متعهد انقلاب اسلامی.

ص:13

ص:14

ص:15

صفای باطن پدر و مادر، خدا را شناخت و گرایش به دین داری، عشق به اولیاء اللّه در دل و جانش شکوفا شد. وی از همان دوران کودکی، تیزهوش بود و هر کسی رفتار او را می دید، آینده درخشانش را پیش بینی می کرد. تا زمانی که نزد خانواده اش بود، درس می خواند و در ساعت های غیردرسی، به مغازه پدر می رفت و به کمک او می شتافت. او از همان کودکی با فقر و سختی دست و پنجه نرم می کرد.

ص:16

ص:17

حوزه علمیه کوهستانی باید گفت بازگشت آیت اللّه کوهستانی از نجف به بهشهر با دوره تلاش های رضاخان برای از بین بردن حوزه های علمیه و روحانیان هم زمان شده بود. در این زمان، وی تصمیم گرفت در روستای کوهستان، حوزه علمیه ای بنیان نهد و طلبه های جوان را با رشد اخلاقی و تزکیه نفس تربیت کند تا با اراده ای محکم در مسیر گسترش اسلام ناب محمدی صلی الله علیه و آله وسلم گام بردارند. گفتنی است نزدیک به دویست طلبه در این حوزه علمی، مشغول دانش اندوزی و پیمودن قلّه های معنویت بودند و روح تشنه خویش را از زمزم کمال آیت اللّه کوهستانی سیراب می کردند.

سید عبدالکریم نیز که به این حوزه علمی و تهذیبی پای نهاده بود، هم چون دیگران سر تا پا در دریای بی کران معنویّت استاد غرق گشته بود و هر روز بیش تر شیفته کمالات او می شد.(1) وی با کوشش فراوان به اندوختن سیره های معنوی از آیت اللّه کوهستانی پرداخت و سرانجام در مدت چهار سال، درس های مقدماتی حوزه و مقداری از دروس فقه و اصول را نزد ایشان به پایان رسانید. آیت اللّه کوهستانی بارها درباره ویژگی های اخلاقی و آینده سیدعبدالکریم می فرمود: «من در چهره او می بینم که در آینده ای نه چندان دور از شخصیت های بزرگ علمی کشور خواهد شد(2)...

آقا سید عبدالکریم جوان در حالی که مراحل اولیه دروس حوزه را در

ص:18

روستای کوهستان می گذراند، نماز شبش ترک نمی شد».(1)

ص:19

علی در 24 سالگی هنگامی که برای امر تبلیغ به یکی از روستاهای رودسر رفته بود، پس از نماز مغرب و عشا پیشانی خضوع بر خاک گذاشت و به دیدار حق نایل گشت.

با در گذشت شیخ علی، سیّد اندوهگین شد، ولی با اراده ای استوار در راه هدف مقدسی که داشت، به آموختن علم و معنویت ادامه داد. او در حجره ای در مدرسه حجتیه قم ساکن شد و با پشتکار تمام، دروس سطح را پشت سر گذاشت. سپس دروس خارج اصول فقه حضرت امام خمینی و خارج فقه آیت اللّه العظمی بروجردی رحمه الله را آغاز کرد. سیّد پس از آشنایی با امام خمینی رحمه الله ، به دریای بی کرانی راه یافته بود که گوهرهای ناب داشت. چیزی نگذشت که عبدالکریم جوان، شیفته عرفان، علم و سیره استاد خود گشت.(1)

گفتنی است وی در قم، از محضر استادان دیگری هم چون: شهید محراب آیت اللّه صدوقی ، آیت اللّه مجاهدی و آیت اللّه محقق داماد نیز بهره مند شده است.(2)

تیز هوشی و مقام فضل و تقوای شهید از همان آغاز تحصیل علوم دینی تا پایان زندگی پر بارش کاملاً مشخص بود. به همین دلیل، دوستان، استادان و آشنایان، علاقه ویژه ای به وی داشتند و همگی زندگی درخشانی را برایش پیش بینی می کردند. هوش، فراست، تقوا و فضیلت ایشان سبب گشته بود تا مسیر تکامل را با سرعت بپیماید و آثار ارزشمند قلمی را به جامعه عرضه دارد.

ص:20

ص:21

دیری نپایید که خبر درگذشت بزرگ مرجع تشیع آیت اللّه العظمی بروجردی رحمه الله ، جهان اسلام را در هاله ای از غم و اندوه فرو برد. درگذشت آن شخصیت بزرگ، برای حوزه های علمیه ضایعه ای جبران ناپذیر بود. البته پس از ایشان، امام خمینی رحمه الله هم چون خورشیدی تابان، سُکان کشتی مرجعیّت شیعه را به دست گرفت؛ بزرگ مردی که جز به اسلام و زنده شدن روح اسلامی مسلمانان، نابودی حاکمان ستم پیشه و احیای اسلام ناب محمدی صلی الله علیه و آله وسلم نمی اندیشید. شهید هاشمی نژاد نیز با شناخت کامل از استادش _ حضرت امام خمینی رحمه الله _ ایشان را به عنوان مرجع اعلم معرفی می کرد و ظهور مرجعی با بینش سیاسی و درد آشنا را نوید بخش آزادی مسلمانان می دانست.(1)

ص:22

ص:23

را با سیاست های خود سازگار نمی دید، آن را سانسور و پس از چندی، به طور کلی از چاپ آن جلوگیری کرد. رژیم شاه مطالب این کتاب را گمراه کننده، تحریک آمیز و مخالف مصالح کشور می دانست. گفتنی است کتاب مناظره دکتر وپیر که نخستین اثر قلمی سید به شمار می رود، با شیوه ای نو و گیرا برای جامعه آن روز و به سبک داستانی عرضه شده بود که همین سبک نگارش، جذابیت ویژه ای در میان خوانندگان پدید آورد. استاد شهید در این کتاب، برخی مسایل مذهبی، اجتماعی و سیاسی را که در آن روزگار میان قشرهای گوناگون مردم به ویژه تحصیل کردگان مطرح بود، از زبان قهرمانان کتاب حلاّجی کرده است که نماد اندیشه های مشخص جامعه ایران به شمار می آمدند. هم چنین با نقد مکتب های الحادی شرق و غرب و مقایسه تطبیقی آن ها با اسلام، حق بودن باورهای اسلامی را به زیباترین شکل به اثبات رساند و با بیان حقایق اسلامی به مردم، خرافه هایی را که به نام اسلام معرفی کرده بودند، می زدود. شناسایی ماهیت واقعی غرب، نقد هویت غربی، معرفی گذشته پر افتخار مسلمانان و مناظره با شخصیت های بزرگ غرب و شرق در این کتاب به چشم می خورد.

در واقع، شخصیت پیر دانشمند که مدافع آموزه ها و باورهای اسلامی است، خود نویسنده است که در پاسخ به تمام شبهه های هم سفران کج عقیده و گاه مغرض، با بیانی کوبنده، منطقی و استدلالی و با بردباری تمام، اصول انسانی دین اسلام را برای آنان اثبات می کند.(1)

ص:24

ص:25

ص:26

ص:27

ص:28

شما را ببینم».(1)

ص:29

برطرف شد.(1)

ص:30

ص:31

نیز در حرکتی انقلابی و توفنده، سکوت را شکست و فریاد بیدار باش او لرزه بر اندام شاه انداخت. رژیم پهلوی با دیدن اعتراض عالمان انقلابی و همراهی مردم در پیروی از سخنان امام خمینی رحمه الله ، به یکباره عقب نشینی کرد و آن طرح پلید به شکست انجامید.

شاه که اراده اش به خواسته های امریکاییان وابسته بود، برای جبران شکست تاریخی خود، «انقلاب سفید شاه» را در دی ماه 1341 با رفراندومی ساختگی به راه انداخت. این انتخابات که فریبی بیش نبود، رفتارهای ضد قانونی و ضد اسلامی شاه را قوّت می بخشید.

این جریان نیز با تحریم امام خمینی رحمه الله و دیگر روحانیان مبارز روبه رو شد. به همین سبب، در مراسمی که به مناسبت شهادت امام جعفر صادق علیه السلام در فروردین 1342، از سوی حضرت آیت اللّه العظمی گلپایگانی رحمه الله در مدرسه فیضیه قم برگزار شده بود، مأموران ساواک با لباس شخصی در مراسم حضور یافتند و با هجوم بردن به طلبه ها، عده زیادی را شهید و مجروح کردند.

در عاشورای همان سال، امام خمینی رحمه الله در یک سخنرانی شجاعانه، دستگاه شاهنشاهی و پشتیبانانش را به باد انتقاد گرفت و روح تازه ای در دل های خفته دمید. رژیم که کانون اصلی مبارزه را شهر قم و شخص حضرت امام رحمه الله می دانست، شبانه به خانه ایشان هجوم آورد و او را به تهران برد. مردم مسلمان که نمی توانستند اسارت رهبر و مرجعشان را ببینند، به خیابان ها آمدند و حماسه 15 خرداد سال 42 را آفریدند.

ص:32

ص:33

مرکز می فرستادند. همراهی و اخلاص او به حضرت امام خمینی رحمه الله سبب شد هم زمان با دستگیری امام، این شاگرد جوان نیز دستگیر شود. او در بازجویی خود می گوید:

علت بازداشت ممکن است به علت انتقادات قانونی بوده که این جانب در سخنرانی های خود نسبت به قسمتی از اوضاع فعلی داشته ام و اگر واقعاً علت بازداشت همان است که تشخیص داده ام، بسیار جای تأسف است.

وی در همان بازجویی و در پاسخ به اتهام ساواک مبنی بر اقدام او علیه امنیت کشور و شوراندن مردم می گوید:

هیچ مسلمانی بر ضد امنیت کشور اسلامی و تحریض مردم به اخلال نظم و اغتشاشات و دعوت به تظاهرات اقدام نمی کند؛ چه رسد به این جانب که سمت تبلیغ و رهبری مردم را در حدود استعداد ذاتی خود به عهده دارم.(1)

به هر حال، شهید هاشمی نژاد 41 روز در زندان شهربانی کل کشور زندانی شد و پس از چند بار بازجویی، در تاریخ 24/4/1342 با حکم سازمان اطلاعات و امنیت کشور از زندان آزاد گردید.(2)

ص:34

انجمن های ایالتی و ولایتی اعتراض کرد. هم چنین از خیانت های رضاخان در کشف حجاب، مخالفت با اسلام، رشوه خواری و قتل پرده برداشت. او در بخشی از سخنرانی خود گفت:

مجلس شورا و سنا را قبول نداریم. این ها را دولت تعیین کرده. من دولت را مسخره می کنم. من می گویم تا مجلس از هم پاشیده شود. چرا دولت از غیرخودش قرض می گیرد؛ یعنی از امریکا قرض می گیرد که به یهودی ها کمک کند تا دین را از بین ببرند.(1)

او که با صراحت و شجاعت، ماهیت دولت دست نشانده پهلوی را افشا می کرد، درباره تصویب لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی چنین گفت:

انجمن های ایالتی و ولایتی که دولت تصویب نموده، به حکم علما و قانون اسلام، دولت آن را لغو نمود؛ حال چرا مجدداً از سر گرفته است؟(2)

فردای آن روز نیز بار دیگر استوارتر و خروشان تر از شب گذشته، سخنرانی کرد و هم چنان از رفتار مجلسین، اصلاحات ارضی و کشف حجاب سخن گفت و مجلسین را قلاّبی و کاملاً بی اساس خواند:

هر وقت در مقابل مبارزات علما قرار می گیرند، فوراً اصلاحات ارضی را به رخ شما مردم می کشند.(3)

شهید هاشمی نژاد کشف حجاب را بزرگ ترین خیانت به کشور می دانست و آن را جرمی بزرگ و خیانتی آشکار و فراموش نشدنی می خواند. هم چنین افزایش آمار قتل، فساد، رشوه خواری، خودکشی و طلاق را از پی آمدهای

ص:35

دوران حکومت رضاخانی برمی شمرد. البته این سخنان برای ساواک تحمل ناپذیر بود. از این رو، تصمیم داشتند او را دستگیر کنند.

در شب دوم سخنرانی، مسجد نواب به محاصره نیروهای امنیتی شهربانی درآمد و مأموران ساواک با لباس شخصی در مسجد حضور یافتند. پس از سخنرانی، مردم که از احتمال دستگیری سیّد آگاه شده بودند، مسجد را ترک نکردند و به او پیشنهاد دادند هم زمان با خاموش شدن چراغ های مسجد، فرار کند. سیّد با تأکید بر این که فرار، کار آدم های زبون است، گفت: «اگر هدف دستگیری من است، خود را معرفی خواهم کرد». سرانجام نیروهای امنیتی پس از درگیری با مردم و به شهادت رساندن دو نفر از آنان و مجروح و مصدوم کردن برخی دیگر، هاشمی نژاد را سوار ماشین کردند و با خود بردند.

عمق فاجعه مسجد نواب، ساواک را بر آن داشت تا به بی گناهی هاشمی نژاد و عمل ناجوان مردانه خود در کشتار مردم اعتراف کند. ساواک می کوشید با جلب حمایت مرکز، بر این جنایت بزرگ سرپوش بگذارد.(1) به هر حال، هرگونه ملاقات با شهید هاشمی نژاد را ممنوع کرده بودند. آیت اللّه میلانی با ارسال تلگراف، از این حادثه ابراز تأسف کرد که ساواک با توجه به اوضاع پیش آمده، هاشمی نژاد را بدون محاکمه آزاد ساخت.

در پی واقعه دردناک مسجد نواب و شهادت گروهی از مؤمنان، سخنرانان زیادی به افشاگری و روشنگری مردم پرداختند و جنایت های رژیم را محکوم کردند.

ص:36

ص:37

شدن وضعیت، وی را به تهران فرستادند. گزارش ساواک در این زمینه چنین بود:

عبدالکریم هاشمی نژاد یکی از وعاظ افراطی بود که به علت فعالیت های مضّره امنیتی، به دو سال زندان محکوم [شد و] پس از سپری شدن مدت مذکور به علت این که تعهد همکاری نداده [است،] در تاریخ 25/3/56 از زندان شهربانی مشهد به زندان اوین اعزام شده است.(1)

وی سرانجام در تاریخ 30/3/56 از زندان آزاد شد، ولی همیشه زیر نظر بود.

ص:38

ص:39

در گزارش شیخان، رییس ساواک خراسان در مورد تظاهرات مشهد چنین آمده بود:

تظاهرات روز 5/9/57 مشهد باعث ناراحتی افراد شاه دوست و میهن پرست شده و از وضع موجود شدیداً اظهار نگرانی و ناراحتی می کردند. افرادی که به رژیم شاهنشاهی وفادار بودند با مشاهده چنین تظاهراتی و عقب نشینی نیروهای انتظامی دچار تزلزل روحی گردیدند.(1)

ص:40

ص:41

ص:42

آنان امکانات رفاهی و بورس تحصیلی می دادند به شرطی که با رژیم کاری نداشته باشند. یکی از سرگرمی ها این بود که با بهایی گری مبارزه کنند. بهاییت سه جنبه داشت: جنبه اقتصادی؛ جنبه سیاسی و جنبه فکری.

این ها در جنبه سیاسی و اقتصادی اجازه فعالیت و مبارزه نداشتند در زمان انقلاب، می کوشیدند رهبر انقلاب را امام نگویند _ البته این را آشکارا نمی گفتند _ بلکه نائب الامام می گفتند در بعضی از دبیرستان ها، برخی از معلمان، مطرح کردند که مقام رهبری از مقام مرجعیّت جداست؛ یعنی دین از سیاست جداست. مسئله دیگر این که با نام یا صاحب الزمان عکس های امام در مغازه ها بسیار کم شد. در شعارها، یا صاحب الزمان آوردند. آن ها با این نام می خواستند مقام رهبری را تضعیف کنند.(1)

ص:43

من آمده ام تا بگویم آقای وزیر! عراق به ایران تجاوز کرده [است]، ظلم و خیانت کرده [است]؛ چرا شما بی طرفید؟ شما باید تحقیق کنید؛ بدانید کدام کشور متجاوز است، او را محکوم کنید. بی طرفی کار آدم عاقل و اهل فکر نیست.(1)

سیّد در هنگامه جنگ تحمیلی چندین بار به همراه حضرت آیت اللّه خامنه ای(مدظله العالی) به مناطق جنگی رفت و در پشت جبهه نیز خدمات ارزنده ای انجام می داد.(2)

پس از شهادت رئیس جمهور محبوب، شهید محمّد علی رجایی، با تلاشی پی گیر از مسئولان تراز اول کشور خواست تا شخصیتی از روحانیت دل سوز، این مقام را بر عهده گیرد. وی خواهان آن بود که در آن برهه حساس، شخصیتی عالی قدر هم چون حضرت آیت اللّه خامنه ای «زید عزه» عهده دار آن مقام گردد. با شنیدن خبر موافقت آیت اللّه خامنه ای برای شرکت در انتخابات ریاست جمهوری، بی اندازه خوشحال شد.(3) وی اعتقاد داشت نباید آیت اللّه خامنه ای را تنها یک فرد مکتبی بدانیم، بلکه باید او را یک ایدئولوگ و مکتب شناس به شمار آوریم.(4)

ص:44

ص:45

مسجد نواب مشهد (در زمان رژیم پهلوی) به اندازه ای بود که شرکت کنندگان، هیچ گاه از مجازات احتمالی دژخیمان پهلوی و ساواکی های مزدور، ترسی به خود راه نمی دادند. گویی شیفته شهادت شده بودند و با غسل شهادت از مجلس بیرون می آمدند.

سخنرانی های شورانگیز سید در تهران، اصفهان، قم، خراسان، یزد، مازندران و... زبانزد همگان بود. وی با هر سخنرانی، لرزه بر اندام استبداد پهلوی می انداخت. به دلیل تأثیر گذاری سازنده سخنرانی های سید بود که خطیب توانا، حجت الاسلام فلسفی به ایشان می گفت: «سیّد تو اتمی».(1) آری، او هرجا که سخن می گفت، انفجاری در بینش سیاسی مردم ایجاد می کرد.

سخنان گویا و سازنده سید در شوراندن مردم علیه ساواکی ها، سلطنت طلبان و دل سپردگان به غرب در پیش از انقلاب و نیز منافقان، لیبرال ها و ملی گرایان پس از پیروزی انقلاب، نقش بسزایی داشت.

ص:46

نهضت اسلامی امام خمینی رحمه الله و روشنگری جوانان نقش داشت که دستگاه مجبور شد او را از کانون جدا کند و اجازه سخنرانی در آن جلسه ها را از او بگیرد.

سید در این جلسه ها، از برنامه های فرهنگی رژیم و ماهیت فیلم های سینمایی و برخی مقاله های روزنامه ها انتقاد می کرد؛ زیرا کاملاً در مسیر زدودن باورهای مذهبی مردم گام برمی داشتند.(1) وی با تشکیل این مؤسسه (با آن که فضای ویژه ای بر حوزه مشهد حاکم بود) توانست تحولی بنیادین در سطح جامعه، به ویژه در میان جوانان طلبه و دانشجو ایجاد کند. او جوانان تحصیل کرده را که از مذهب دل زده شده بودند، جذب کرد و آن چنان شور و هیجانی در آنان آفرید که عاشقانه در راه رفع نیازمندی های فکری و عقیدتی خود می کوشیدند. سالن سخنرانی همواره کانون پُر از جمعیت بود، به گونه ای که پس از آغاز جلسه، جای خالی پیدا نمی شد.(2)

از دیگر اقدام های ایشان، افشاگری و انتقاد از فروش گوشت خوک در کشور اسلامی، اعتراض به هنر دروغین، وضع هنرپیشه های فاسد، ردّ خرافه پرستی و تقلید از غرب، انتقاد از طرح آموزش جنسی در مراکز آموزشی _ فرهنگی، تحلیل نظام های سرمایه داری و کمونیستی و اعتراض به اختلافات طبقاتی بود.(3)

ص:47

ص:48

ص:49

حکومت خدا بر مردم، نقش اساسی داشته اند. آنان در همه این جبهه ها، نقش رهبری جامعه و توده های مردمی را بر عهده داشتند. روحانیت مسئول در طول چندین قرن توانست معتقدات اسلامی نسل های مسلمان را حفظ کرده و گسترش دهد و میراث های فکری و اعتقادی هر نسلی را به نسل بعد منتقل سازد تا آن جا که برای هیچ انسان منصف، جای تردید نیست که عمده ترین عامل بقا و نشر اسلام و فرهنگ آن از زمان معصومین علیهم السلام تا قرن حاضر، روحانیان متعهد و عالمان واقعی اسلام بوده اند. اینان از فرهنگ اسلامی در طول چندین قرن پاسداری کردند و از سوی دیگر، در برابر مذهب ها و فرهنگ های ضداسلامی و ضد تشیع دفاع کرده و با ده ها کتاب و رساله در پاسخ گویی به آنها کوشیده اند. بنابراین، بزرگ ترین پایگاهی که می تواند توده ما را آگاه کند؛ اسلام راستین را به آنان بشناساند؛ در بیداری افکار عمومی به ویژه متن توده ها، نقش مؤثر و نجات بخشی را ایفا کند و در احیای روح اسلامی و ایجاد نهضت آگاهی بخش، عامل نیرومند و مقتدری باشد، همین پایگاه «طلبه» و «حوزه» و حجره های تنگ و تاریکی است که از درون آن ها سیدجمال الدین ها بیرون آمده است و می آید.(1)

ص:50

می دهند. شهید هاشمی نژاد در دفاع از حقوق و ارزش زنان و جایگاه زن در انقلاب اسلامی چنین می گوید:

تردیدی نیست یکی از اثرات عمیقی که انقلاب ما در طول زندگی ملت بر جای گذاشته است، در رابطه با زن در جامعه است. الان در تمام مراحل و حرکت های انقلابی، جامعه از برکت وجود زنان استفاده کرده و می کند. نقش آن ها در انقلاب ما تا آن جا بود که حتی در یکی از دیدارها، امام خمینی رحمه الله صریحا به خانم ها فرمودند که نقش شما در این انقلاب بیش از مردان بوده است.

بزرگ ترین وظیفه مقدس و مهم زنان که سعادت یا سیه روزی مملکت بستگی مستقیم به آن دارد، تربیت فرزندان صالح و شغل مقدس مادری است. اسلام بالاترین عزت و عظمت را برای زن قایل شده است و تا آخرین حدّی که منطق علم و موازین عقل اجازه می دهد، برای زنان موقعیت و مقام در نظر گرفته است.(1)

ص:51

است. تنها با تقویت جنبه های ایمان و تحکیم پیوندهای معنوی و عملی انسان ها است که می توان به این زندگی بی سر و سامان بشری سامان داد تا بتوان در سایه ایمان، از منابع مادّی و معنوی بهره گرفت و سعادت، صلح، آزادی و... را به دست آورد.

ص:52

با سخنرانی و نوشتن کتاب و مقاله، به هدایت جوانان همّت گماشت. وی در بخشی از سخنانش در سال 1352 می گوید:

خواهران و برادران جوان من! برای شما دام خیلی زیاد است. دام ها بسیار گوناگونند. یک سلسله از این دام ها، سینما، تلویزیون و مجلاّت کذایی است. این به معنای استفاده نکردن از صنعت سینما یا صنعت تلویزیون نیست. بحث در مخالفت با صنعت نیست. طرز استفاده از آن مهم است. اگر ما شرایط خوبی داشتیم، از این وسایل صنعتی می توانستیم در راه پیشرفت فکری و علمی جامعه بهره برداری کنیم. این ها دام استعمار است برای جذب نیروهای جوان. قوی ترین غریزه در جوان، غریزه جنسی است. این غریزه را همواره تحریک می کنند. دام ها هم از این نوع انتخاب می شوند؛ هنرِ هنرمند این شده است که از صحنه های بی بند و باری فیلم بردارد. اگر معنای هنر این است، اسلام با این هنر مخالف است. این ها دام استعمار است برای جلب نیروهای جوان.

دوستان جوان! به برنامه های استعماری کمک نکنید. فضیلت خود را لگدمال نکنید. نیروی اقتصادی خود را از دست ندهید. این ها کارهایی است که وقتی جوانی به این مسایل سرگرم بشود، درباره مسایل دیگر فکر نمی کند. اگر ایمانتان هم ضعیف است، از نظر انسانی بیدار باشید و در این دام ها نیفتید.

یکی از راه های موثّر و موفقیت آمیز استعمار، کوبیدن شخصیت ملت ها و جامعه هاست. استعمار آن جا که می خواهد هنرمند معرفی کند، می داند که حسّ قهرمان گرایی در هر انسانی هست. دختران و پسران در پی الگو هستند تا ببینند قهرمان کیست. برای بهترین فیلم جایزه تعیین می کنند. از هنرمندان این فیلم ها در همه حالات عکس می گیرند. چند مسابقه برای بهترین کتاب دارید؟ این ها کافی نیست تا بیدار شوید؟ استعمار می خواهد حسّ قهرمان گرایی جامعه را به طور کاذب پاسخ دهد. وقتی شخصیت می آید توی لباسی؛ طرز آرایش و... می گویند تو عقب مانده ای، برای آن که لباست،

ص:53

لباس روز نیست.

متّکی به نفس باشید؛ بیدار باشید. شخصیت را در این مسایل جست وجو نکنید. از این دام های روشن استعمار برهید و سعی کنید به این اسلام عزیز وفادار باشید. به خدا اسلام می تواند به جامعه استقلال بدهد، شهادت یا شهامت بدهد.(1)

ص:54

دولت باید امر به معروف و نهی از منکر را در قانون بیاورد و بکوشد فضایی در جامعه ایجاد شود که افراد ملت بتوانند آزادانه این اصل را پیاده کنند؛ یعنی فریاد بزنند و در مقابل منکر ایستادگی کنند.(1)

گزیده ای از سخنان شهید هاشمی نژاد:

یکی از ویژگی های عظیم انقلاب ما این است که برای رهایی از غرب، به دامن استعمار شرق نیفتادیم.

اگر ملت ما یک گلوله هم داشته باشد، آن را به سینه اسراییل رها می کند.

انقلاب ما اگر سیاست نه شرقی و نه غربی خود را در عمل نشان دهد، الگویی خواهد بود برای ملل مستضعف جهان.

اگر از اسلام و روحانیت قطع شدیم، بدانید که از اسلام قطع شده ایم.

بمب گذاری ها و ترورها، نشانه به بن بست رسیدن دشمن و موفقیت انقلاب است.

ما معتقدیم که قدرت از توده ملت ها برمی خیزد و به همین دلیل؛ هسته اصلی قدرت ما در این انقلاب، مردم هستند.(2)

ص:55

ص:56

سرانجام در سال 1360، دشمنان قسم خورده انقلاب و اسلام برای جبران شکست های پی در پی خود، با توسّل به منافقین، شهید هاشمی نژاد را هم چون دیگر شخصیت های مبارز انقلاب، ترور کردند. خبرنگار جمهوری اسلامی در تاریخ 7/7/1360 درباره چگونگی شهادت آن بزرگوار چنین گزارش داد:

در صبح روز 7/7/1360 هم زمان با سالگرد شهادت امام محمد تقی علیه السلام هنگامی که حجت الاسلام هاشمی نژاد پس از اتمام کلاس درسی که در محل حزب جمهوری اسلامی مشهد تشکیل شده بود، قصد خروج از ساختمان حزب را داشتند. شخصی به نام هادی علویان که نارنجکی در دست داشت، به وی نزدیک می شود و از پشت ایشان را در بغل گرفته و نارنجک را بر شکم ایشان قرار داده و منفجر می کند که بر اثر آن حجت الاسلام هاشمی نژاد همان دم به شهادت می رسد. تروریست نامبرده که به شدّت مجروح شده بود، پس از انتقال به بیمارستان به هلاکت می رسد. هم چنین بر اثر انفجار این نارنجک، چهار تن از جمله نگهبان حزب جمهوری اسلامی، یکی از کارکنان بنیاد مسکن، یک پاسدار و یک تن دیگر مجروح گردیدند.(1)

بازتاب این ترور، بسیار گسترده بود، به گونه ای که از نخستین ساعت های بامداد روز 8/7/1360، مردم شهیدپرور مشهد با مشت هایی گره کرده سینه زنان و تکبیرگویان از چهار گوشه شهر به سوی حرم مطهر امام هشتم حرکت کردند تا پیکر پاک شهید هاشمی نژاد را تشییع کنند. انبوه جمعیت چند صد هزار نفری، در حالی که پیکر مطهر شهید هاشمی نژاد بر روی آمبولانس حمل

ص:57

می شد، فریاد می زدند: «عزا عزاست امروز، روز عزاست امروز، امام هشتم ما صاحب عزاست امروز».

انبوه جمعیت در حال نزدیک شدن به صحن امام رضا علیه السلام ، به نوار سخنان شهید هاشمی نژاد که از بلندگو پخش می شد، گوش می دادند و اشک می ریختند. در ساعت یازده، پیکر پاک شهید هاشمی نژاد به مقابل صحن حرم رسید و مردم برای آخرین بار با شهید مظلوم وداع کردند در حالی که شعار می دادند: «پیکر پاک هاشمی، فریاد یا محمّدا! فرزند پاکت شد شهید یا زهرا یا زهرا.» سپس به امامت امام جمعه مشهد بر پیکر ایشان نماز خواندند و وی را در دارالزهد حرم مطهر در جوار امام رضا علیه السلام به خاک سپردند.

هم چنان که زندگانی آن شهید بزرگوار در بالندگی و رشد جامعه، نقش به سزایی داشت، شهادت او نیز بازتاب گسترده ای در پی آورد. امام امّت رحمه الله ، به مناسبت شهادت ایشان، سخنرانی کرد و مراجع عظام قم و مشهد در اعلامیه های جداگانه ای این توطئه منافقان را محکوم کردند. عالمان و روحانیان بنام و متعهد در شهرستان ها و امت مسلمان ایران در سراسر کشور با فرستادن تلگراف به حسینیه جماران، این مصیبت را به امام امت رحمه الله تبریک و تسلیت گفتند.

ص:58

ص:59

این ها می خواهند با کشتن اولاد پیغمبر و یا به عزا نشستن امام عصر عج الله تعالی فرجه الشریف و مؤمنین، به اسلام ضربه بزنند. اسلام از این شهدا و بالاترین شهید را در راه هدف، تقدیم کرده است. اسلام مثل خود رسول اکرم را و مثل امیرالمؤمنین علیه السلام و ائمه معصومین و علمای بزرگ را در طول تاریخ فدای این راه و هدف نموده [است]. چه باک از این که این فرزندان اسلام را که شهادت برای آن ها افتخار و برای ملت ما افتخارآفرین است، از دست بدهد.

پس این ها اگر هدفشان هدم اسلام است، اسلام با این خون ها زنده می شود و اگر هدفشان این است که جمهوری اسلامی از بین برود، جمهوری اسلامی با این خون ها آبیاری می شود و اگر هدفشان خدمت به امریکا و شوروی و امثال این هاست، جَزا را از آن ها مطالبه کنند و خدای تبارک و تعالی برای آن ها، لعنت و ملت ما، نفرین ابدی را برای آن ها خواستار است.

ما در عین حال که از شهادت یک جوان مرد فاضل عالمِ مجاهد متأثّر هستیم، لکن هر یکی از این شخصیت ها از دست ما برود، به اسلام کمک است و به مخالفین اسلام، لعن است و نفرت و دلیل ضعف آن هاست. خدمت می خواهند بکنند به قدرت های بزرگ، آن هم در وقتی که آن ها شکست خورده اند و صدام هم شکست خورده است و به زودی به شکست نهایی منتهی خواهد شد. این ها می خواهند با کشتن یکی از اولادهای رسول اللّه صلی الله علیه و آله وسلم نگذارند صدام شکست بخورد. این خیال باطلی است. صدام شکست خورده و شرف و حیثیّت نداشته و اگر داشته از دست داده است.

این ها می خواهند مردم ما را تضعیف کنند. این خیال، خیال خام باطلی است. این ها می خواهند انتقام بکشند از رسول اللّه صلی الله علیه و آله وسلم که اولاد او را و اولادهای او را به شهادت می رسانند. انتقام بکشند که رسول اللّه صلی الله علیه و آله وسلم هم چو دینی را آورده است که برخلاف خواسته آن هاست و آن ها نمی خواهند که این دین آن طوری که خدا می خواهد و رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم می خواهد، در این مملکت پیاده شود. این انتقام برای آن ها روسیاهی است و

ص:60

برای ملت ما به هیچ وجه سستی ایجاد نخواهد کرد. من در ضمن این که به همه ملت ایران و علما و مراجع اسلام و خصوصا اهالی محترم خراسان و علمای بزرگ خراسان تسلیت می گویم، تبریک هم به آن ها می گویم که هم چو افراد متعهّد، عالم، گوینده و مجاهد تقدیم می کنند برای اسلام و برای پیشرفت احکام اسلام.(1)

دیدگاه حضرت آیت اللّه خامنه ای (مد ظله العالی):

هاشمی نژاد از لحاظ شخصیتی فردی متواضع بود. انسان شجاعی بود. خوش فکر و خوش قریحه بود. زحمت کشیده و درس خوانده بود. بی طمع و بدون چشم داشت به مال و مقام کار می کرد و به کار علاقه داشت. صداقت و اخلاص و وفای او را همه می دانند. او یک شخصیت از همه نظر ممتاز بود.(2)

دیدگاه آیت اللّه هاشمی رفسنجانی:

هاشمی نژاد عنصر خودساخته ای بود که فوق العاده باارزش بود. من ایشان را از 30 سال پیش [می شناختم]. در اول تحصیلاتمان بود که آشنا شدیم... این شخصیت عظیم در مشهد، پایگاه بزرگی بودند و کم تر کسی در این کشور هست که سخنرانی ها و فداکاری های ایشان را ندیده و نشنیده باشد. بارها زندان رفت؛ بارها تبعید شد؛ بارها گرفتار شد. یکی از استوانه های این مبارزه بود. خدا لعنت کند آن منافقین را که چه جور با چراغ می آیند و گزیده ترین کالاهای ما را می برند. این ها بیش تر از صدام به ما ضربه می زنند.(3)

دیدگاه آیت اللّه مشکینی:

زبان شهید هاشمی نژاد شمشیر اسلام بود علیه کفر و او نزد امام بسیار عزیز بود.(4)

ص:61

دیدگاه آیت اللّه العظمی نوری همدانی:

شهید هاشمی نژاد یک عمر با صحبت و قلم، هدف اسلام را دنبال کرد و آخرین کلام خود را با خون نوشت.(1)

ص:62

ص:63

ص:64

گرفتار نشد و با دیدی بلند، آن را گذرگاهی کوتاه و فریبنده می دانست که بسیار گذر کنندگان غافل، در چاه دل بستگی به آن فرو رفته و هلاک شده اند.

او روشنی چشم امام خمینی رحمه الله بود؛ کسی که امام او را جوان مرد فاضل نامید. او که عقل و عشق را به هم آمیخته بود، سرانجام در بامدادی جانکاه، زندگانی جاودانی یافت. او عمری فریاد برآورد: فریاد اطاعت، فریاد ولایت، فریاد مقاومت، فریاد دیانت، فریاد عدالت و با رفتنش نیز فریاد برآورد: فریاد خون!

او جوان مردی فاضل و شهیدی والامقام بود که مظهر خوبی ها، قهرمان صحنه ها و جلوه فریادها بود و ایمان و عشق به ارزش ها در وجودش تجسّم داشت.(1)

او گلی بود که در بوستان محبّت پرورش یافت و فضای زندگی مسلمانان را عطرآگین ساخت. او معلم وارسته ای بود که با سینه ای توفانی، خشم خروشان مردم را در مسیر اسلام هدایت می کرد. او عارفی بود که در ظلمت شب، پیشانی بندگی و اطاعت بر آستانه جلال حق می سایید و با نوای دل نشین «العفو»، سکوت شب را می شکست.

ص:65

ص:66

ص:67

ص:68

در راه حفظ وحدت و نابودی نفاق

کوشید تا فتاد ز پا هاشمی نژاد

در خون تپید از ستم ضد خلق پَست

رفت از فنا به سوی بقا هاشمی نژاد

جان داد و تن نداد به ذلت که نام او

باقی است تا به روز جزا هاشمی نژاد

با مرگ سرخ خویش به دین عاشقانه کرد

مردانه دِین خویش ادا هاشمی نژاد

حقا که با شهادت خونین خویشتن

شد ره گشای نهضت ما هاشمی نژاد(1)

ص:69

فریاد می زدی بر خفته خموش

ای مظهر شرف، ای آیت جهاد

ای فاطمی نسب، ای هاشمی نژاد

تیری که خست قلبِ ستم، خامه تو بود

نوری که گشت مشعل ره، نامه تو بود

از رزم خصم پا نکشیدی اگر چو یَل

چاک از جفای خار ستم، جامه تو بود

کوبنده هم چو بحر به هر جا و هر کران

برپا ز شور عشق همه خانه تو بود

ای پرهنر، خطیب، ای سید جلیل

ای خصم کفر و شرک، ای زاده علی

ای مظهر شرف، ای آیت جهاد

ای فاطمی نسب، ای هاشمی نژاد(1)

ص:70

ص:71

ص:72

هم چنین به متولیان امور فرهنگی کشور هشدار بدهند که فراموش کردن جوانان و پرداختن به مسایل جناحی و سیاسی، ضربه جبران ناپذیری به انقلاب وارد می سازد. در این صورت، انقلاب بزرگ ترین پشتوانه خود؛ یعنی جوانان را از دست می دهد.

ص:73

2. تشکیل میزگرد با حضور استادان حوزه و دانشگاه درباره نقد و ارزیابی کتاب های ارزشمند شهید همانند: مناظره دکتر وپیر، مشکلات مذهبی روز و... .

3. گفت و گو با آشنایان و هم رزمان شهید در دوران پیش از انقلاب و بازگویی خاطره هایی از آن شهید.

ص:74

ص:75

8. هدف از ترور شهید هاشمی نژاد چه بود و شهادت ایشان در جامعه چه بازتابی داشت؟

9. شهید هاشمی نژاد در تحولات حوزه علمیه مشهد چه نقشی داشت؟

ص:76

ص:77

13 _ هاشمی نژاد، سید عبدالکریم. مناظره دکتر وپیر، انتشارات شهید هاشمی نژاد، مشهد، 1372.